به نقل از «خبرآنلاین»

هوشیاری شراب لحظه باوری، نظریه ای که خیام به جهان عرضه کرد / نظریه خیام خارج از هستی شناسی مسلط شاعران ایرانی

تاریخ انتشار: ۲ فروردین ۱۴۰۳ | کد خبر: ۳۹۹۹۲۴۶۴

گروه اندیشه: امروز دوم فروردین سالگرد درگذشت دکتر «داریوش شایگان» فیلسوف، هندشناس، نویسنده و شاعر ایرانی است. بیشتر نوشته‌های شایگان به زبان فرانسوی و در حوزهٔ فلسفهٔ تطبیقی است. او در مطلبی که در زیر از نظرتان می گذرد، به افکار حکیم غیاث‌الدین ابوالفتح عُمَر بن ابراهیم خَیّام نیشابوری، می پردازد. به خیام به دلیل احاطه علمی او، "حجه الحق" هم لقب داده اند.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

شایگان در کتاب آسیا در برابر غرب به تلاشی جدی در برابر چالش فلسفی و فرهنگی به مقابله با غرب می‌پردازد. او جهان شناسی خیام را نزدیک به جهانشناسی بودایی می داند. جهانشناسی ای که خلاف جهانشناسی نوافلاطونیان، که سلسله مراتبی و بالا و پایینی و لاهوتی و ناسوتی است، مبتنی بر مستی ناشی از فهم عمیق لحظه ها برای رهایی از ملالت زندگی است. از این منظر استفاده خیام از کلمه شراب در اشعار خویش نیز از نظر شایگان، اشارت به این مستی دارد. سخنان شایگان در زیر از نظرتان می گذرد.

***

زمانی که در فرانسه بودم مطالعه رباعیات خیام را شروع کردم. تلاش کردم این مطالعه را به عنوان یک متفکر آزاد انجام بدهم. دیدم که خیام با مابقی شعرای ایران متفاوت است. فرق اش این است که سایر شعرای بزرگ ایران، شامل سعدی، سنایی، عطار، مولوی، و ... همگی به جهان نوافلاطونی معتقد هستند. بر اساس جهان نوافلاطونی جهانی در پایین و جهانی در بالا قرار دارد. عالم ملکومت و عالم مثال وجود دارد. عالم ناسوت وجود دارد. ازل هست و ابد و یک دایره وجود هست.

ولی خیام در این دایره نمی گنجد. شما به محض این که رباعیات خیام را می خوانید، مشاهده می کنید مفهومی به نام وجود در دستگاه اندیشگی او وجود ندارد. "هستی" که اساس فکر نوافلاطونی است، در خیام وجود ندارد، بلکه هستی، یک هستی شکسته است. به عبارت دیگر لمعات هستی است. لحظات حضور است.

من دیدم که این فکر، فوق العاده فکر جدیدی است. و جهان نوافلاطونی را وارونه کرده است. به این معنا که فکرش بالا و پایین ندارد. و از آن جا که تخصص هند هم داشتم، دیدم که شباهت عجیبی به تفکر بودایی دارد. در تفکر بودایی وجود نیست. در تفکر بودایی تنها سیرورت، تسلسل و استمرار لحظات است، از این رو شما وقتی خیام را می خوانید می بینید تمام مساله خیام این است که در دنیایی زندگی می کنیم که نه آغازی دارد و نه پایانی. آن چه که ما می بینیم تکرار مکررات است، تکرار موقعیت هایی است که دائم به صورت جنون آمیزی تکرار می شوند و زمان را ایجاد می کنند. و ملال زندگی از این جا سرچشمه می گیرد.

تمام کوشش خیام این است که از این تسلسل بگریزد. «دم» را دریابد. زیرا اگر «دم» را دریابید، بیرون می آیید، و به یک آگاهی و هوشیاری می رسید. مثل این که تسلسل هستی را شکسته ایم. این موضوع برای من بسیار جالب بود. بر این اساس اگر شما تنها برخی رباعیات اصیل خیام را می خواندید، اساسا فکر نمی کردید که این آدم مسلمان است. چون مسائل دینی اساسا در اشعار او مطرح نمی شود.

اولین رباعیات ازخیام در کتابی به نام مرصادالعباد منتشر شد، او در زمان خودش به شاعری شهرت نداشت. به عنوان دانشمند بزرگ نجوم و ریاضی، معروف بود. از این منظر نگاه من از خیام ، نگاه بسیار خاصی است. شاید با آن، خیلی ها موافق نباشند. من خیام را متفکر یک مقدار حاشیه ای می دانم.

حال اگر خیام را کنار بگذاریم، باید بگویم که در تفکر ایرانی، نوعی تفکر خیامی مشاهده می کنیم که این موضوع در حافظ نیز گاه مشاهده می شود. تفکر خیام تاکید می کند همه چیز هیچ برهیچ است، زیرپای ما خالی است، و این دنیا توهمی بیش نیست، فانوس خیال است، اصطلاحی که خود خیام به کار می برد.

در تفکر افلاطونی، عالم سلسله وجود است، از بالا به پایین می آید. از نظر افلاطون هر چه نور خدا پایین تر می آید، از لطافت به کثافت می گراید، تا این که به عالم محسوسات می رسیم. در واقع انسان از ازل شروع می شود، و به ابد برمی گردد، و این دایره وجود آغاز و پایان دایره هستی است. و در این دنیا تمام متفکران بزرگ ایرانی، چه حافظ، و چه مولوی در این دایره هستند.

عالم ملکوت و بازگشت به اصل، و به مبداء، اساس اندیشه های آنان است. ولی در خیام چنین اساسی را مشاهده نمی کنید. او در جغرافیای هستی قرار ندارد. دردیدگاه او جغرافیای هستی، به کلی فروپاشیده، و تنها چیزی که مشاهده می کنید، تکرار لحظه ها، و موقعیتی است که دائم و ملال انگیز تکرار می شود.

این دستی که برگردن او می بینید دستی است که برگردن یاری بوده است

پس در واقع دنیا مانند دکان کوزه گری است ، این کوزه ها ساخته می شوند، هر کوزه از گل من ساخته شده است. من هم تبدیل می شوم به گلی که به کوزه ای دیگر و در دست دیگر قرار می گیرد. و این موقعیت ها تکرار آمیز ایجاد ملال هستی را می کند. هدف خیام گریز از این ملال هستی است.

خیام دنبال یافتن «دم» هوشیاری است که ناگهان شما را از این تسلسل به بیرون پرتاب می کند به طوری که به یک آگاهی می رسد. شراب هم همواره با این موضوع در ارتباط است. خیام زمانی که از شراب نام می برد به این معنا نبوده که دائم شراب می خورده است. بلکه نماد شراب آن هوشیاری و سرمستی آدمی است که از این دایره ملال انگیز زندگی رهایی یافته و آزاد شده است. رهایی حاکی از آن است که به خلایی رسیده است. (خلاء ناشی از مستی)

بیشتر بخوانید:

فرهنگ رجایی: یادگار طباطبایی برای «ایران خانم» اندیشه ایرانشهری در قرن 21 است / طباطبایی نه گذران زندگی که زندگی به جا گذاشت
لحظه ای که به حال عادی بازگشتم، ساعتها گذشته بود ...
دینانی و شایگان به روایت فرهنگ رجایی

216216

برای دسترسی سریع به تازه‌ترین اخبار و تحلیل‌ رویدادهای ایران و جهان اپلیکیشن خبرآنلاین را نصب کنید. کد خبر 1886677

منبع: خبرآنلاین

کلیدواژه: عمر خیام نیشابوری حافظ شیرازی مولانا سعدی شیرازی شعر

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.khabaronline.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «خبرآنلاین» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۹۹۹۲۴۶۴ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

نوه امام خمینی در خارج از کشور چه کاره است؟ 

به گزارش «تابناک» به نقل از عصر ایران، معصومه حائری یزدی همسر آیت‌الله سید مصطفی خمینی و دختر آیت‌الله شیخ مرتضی حایری یزدی صبح روز ششم اردیبهشت ۱۴۰۳ خورشیدی در تهران درگذشت.

آن طور که عصر ایران روایت کرده است؛ وی مادر سید حسین و مریم خمینی بود. حجت‌الاسلام سید حسین خمینی از اوایل دهه ۶۰ عملا از عرصه های رسمی و رسانه‌ای کنار است و خواهر او (نوه امام خمینی) هم در خارج از کشور زندگی می‌کند و به طبابت و کارهای علمی اشتغال دارد و خانواده برای دفن مادر منتظر بازگشت اوست. (دو فرزند دیگر در کودکی درگذشته بودند).

از نکات شگفت‌آور زندگی خانم حایری این که به رغم آن که عروس ارشد امام خمینی و منتسب به یک خاندان بزرگ و مشهور روحانی دیگر هم بود زندگی بسیار عادی و گاه توام با سختی و رنج داشته است.

او شیفته سید مصطفی خمینی بود و خاطرات هجران او را با اشک بیان می‌کرد و همچون اعضای خانواده امام که آقا مصطفی را «داداش» خطاب می‌کردند او هم عادت کرده بود همسرش را این گونه خطاب و حتی بعد از فقدان چنین یاد کند.

با این که عروس ارشد امام اهل مصاحبه با رسانه‌ها نبود اما برای اولین بار اول آبان ۱۴۰۰ و به مناسبت چهل‌وچهارمین سالگرد درگذشت مشکوک سید مصطفی خمینی گفت‌وگویی با او منتشر شد که بسیار مورد توجه قرار گرفت خصوصا جاهایی که حکایت از نگاه امروزین آقا مصطفی خمینی داشت و تصویر متفاوتی از فرزند فقید امام ترسیم می‌کرد.

درباره فرزندان چنین گفته بود: «خدا چهار فرزند به من داد که دو تا از آن‌ها از دنیا رفتند و الان تنها حسین و مریم برای من باقی مانده‌اند. هر دو دختر بودند و یکی در ایران و یکی در نجف از دنیا رفت. اولی چند روز بعد از به دنیا آمدن از دنیا رفت و علتش هم این که اوضاع ما در آن ایام به خاطر مسائل انقلاب خیلی ناجور و نامناسب و دگرگون بود و در همان ایامی که تازه این دختر به دنیا آمده بود، نیروهای دولتی وارد منزل ما ‌شدند و هول و هراس ایجاد ‌کردند و حال خود من خیلی بد و خراب بود و شاید این بچه بر اثر همان مسائل مُرد و از دنیا رفت.

دومی هم بلافاصله بعد از تولد و بر اثر یک بیماری کشنده از دست رفت؛ البته برخی به من می‌گفتند که این فرزندم، پسر بوده ...»